તમારા પ્રેમને પાત્ર કોણ છે, તમારા માનને લાયક કોણ છે
January 1, 2020
લાઉડમાઉથ : સૌરભ શાહ
ઉપકાર કે દયાની જેમ માયા કે પ્રેમની ભાવના પણ માણસમાં ઠાંસીઠાંસીને ભરેલી હોય છે અને એને ઠાલવવા માટે આપણે સદા તત્પર હોઈએ છીએ. કેટલીક વખત એવું બનતું હોય છે કે પ્રેમની લાગણી ઠાલવવાની આપણને એટલી બધી ઉતાવળ હોય છે, તીવ્ર હાજત હોય છે કે આપણી આજુબાજુમાં જે કોઈ વ્યક્તિ દેખાઈ એની પાસે જઈને આપણે આપણી આ લાગણી ઠાલવી દેતા હોઈએ છીએ- પાત્રતા કે કુપાત્રતાનો વિચાર પણ નથી કરતા.
ભૂખ લાગે ત્યારે આપણામાં એટલી સમજ તો હોય છે કે વાસી, ઊતરી ગયેલી, બેસ્વાદ અને એટલે તબિયત માટે હાનિકારક હોય એવો ખોરાક ન ખાવો જોઈએ. થોડીક રાહ જોઈને પણ આપણે તાજો સ્વાદિષ્ટ ખોરાક ખાઈએ છીએ. ક્યારેક એવો પૌષ્ટિક ખોરાક ન મળે તો અડધા ભૂખ્યા રહીને ચલાવીએ છીએ પણ વાસી કે ઉકરડામાં પડેલો ખોરાક તો હરગિજ નથી શોધતા.
પ્રેમની ભૂખ હોય – પ્રેમ પામવાની કે પ્રેમ આપવાની, આ બેઉ ભૂખ વાસ્તવમાં તો એક સિક્કાની બે બાજુઓ છે અને એકસરખી તીવ્રતાવાળી છે, આ ભૂખને સંતોષવા આપણે ધીરજ રાખતા નથી. નજીકમાં કે ઓળખાણમાં કે સહેજ નજર કરતાંમાં જે કોઈ સારું પાત્ર દેખાય તે આપણને તે વખતે ઘણું બધું સારું પાત્ર લાગવા માંડે છે. એના ઉપરછલ્લા પ્લસ માઈનસની ગણતરી કરીને આપણે મનને મનાવી લઈએ છીએ કે રાજાને ગમી તે રાણી. એ સ્ત્રી કે પુરુષ સાથે પ્રેમના બંધનમાં બંધાઈને (ક્યારેક ફસાઈને, સામે ચાલીને ફસાઈને) આપણે આપણી જાતને ભ્રમણામાં રાખતા હોઈએ છીએ કે આ પ્રેમબંધનની જોડી તો અગાઉથી ભગવાને નક્કી કરી રાખેલી હોય છે. હિન્દી ફિલ્મો-નવલકથાઓ આ ભ્રમણાને પોષતી રહે છે. મેરેજીસ આર મેઈડ ઈન હેવન જેવા રૂપાળા રૂઢિપ્રયોગને આપણે વૈજ્ઞાનિક સત્ય માની બેઠા હોઈએ છીએ એટલે કમિટ કર્યા પછી આપણી ભૂલ સમજાય તો પણ આપણે આપણી જાત આગળ એ ભૂલ કબૂલ કરતા નથી. કબૂલ કરવાની હિંમત આવે તો પણ એટલી મોડી આવે અને ત્યારે ખૂબ મોડું થઈ ચૂક્યું હોય છે.
ટીનએજ સંતાનોને સમજાવવું જોઈએ કે પ્રેમ પામવાની અને પ્રેમ ઠાલવવાની લાગણીઓ સાહજિક છે અને એનો આવેશ ઘણો તીવ્ર હોય છે. ભૂખ લાગે ત્યારે કોઈ સારી જગ્યા શોધીને નિરાંતે જમી લઈએ છીએ ત્યારે ન તો આપણે એ રેસ્ટોરાંના માલિક બનવાનાં સપનાં જોઈએ છીએ, ન એવું નક્કી કરીએ છીએ કે હવે આખી જિંદગી આ જ જગ્યાએ ખાવું છે, આ સિવાયની બીજી કોઈ જગ્યાએ નથી ખાવું.
પ્રેમ પામવા કે પ્રેમ ઠાલવવા માટેનું પાત્ર જોતાંવેંત મળી જાય, લવ એટ ફર્સ્ટ સાઈટ જેવું થઈ જાય તો મોટાભાગે માનવું કે આ આવેશમય ઉતાવળિયા પગલાથી જે નુકસાન થવાનું છે એના હપ્તા તમારે આખી જિંદગી ભરવાના છે અને તે પણ તમાચો મારીમારીને ગાલ લાલ રાખતાં રાખતાં ભરવાના છે.
આપણે જો એટલું સમજીએ અને આપણી નવી જનરેશનને એટલું સમજાવી શકીએ કે પ્રેમ પામવા કે ઠાલવવાની તીવ્ર લાગણીને સંતોષવા માટે ધીરજ રાખવાની જરૂર છે તો આપણે જે ભૂલનાં પરિણામો ભોગવવાં પડે છે એમાંથી એ બચી જશે. પ્રેમ એક કલ્પના છે, બહુ બહુ તો એક અહેસાસ છે. જ્યારે પ્રેમની અભિવ્યક્તિ પછી થતું સ્વૈચ્છિક જોડાણ એક અનિવાર્ય બંધન છે અને એ બંધન હન્ડ્રેડ પર્સેન્ટ દુનિયાના ભૌતિક વ્યવહારો સાથે સંકળાયેલું છે. કલ્પનાઓ અને અહેસાસોથી આખી જિંદગી નીકળવવાની નથી, વ્યવહારો તો છેલ્લા શ્વાસ સુધી સાથે રહેવાના છે. જે વ્યક્તિ આટલું સમજે છે એ ઉતાવળિયું પગલું ભરવાને બદલે ધીરજ રાખે છે અને એ ધીરજનું મીઠું ફળ ન મળે ત્યાં સુધી કામચલાઉ ઉપાયોથી કલ્પના તથા વ્યવહાર વચ્ચેનું બેલેન્સ જાળવી લે છે.
પાયાની વાત એટલી સમજવાની કે જે લાગણી કે જે અહેસાસ પરમેનન્ટ નથી તેની અભિવ્યક્તિ કરીને કાયમી બંધનમાં જોડાઈને એને વ્યવહારમાં લાવવાની ઉતાવળ કરવી નહીં અને જેવું સમજાય કે ઉતાવળિયું પગલું ભરાઈ ગયું છે તો તરત જ એ ભૂલ સુધારી લેવાની. કોઈપણ ભૂલ સુધારવાનો નિર્ણય લેવાનો સમય વીતી ગયો છે એવું માનવું નહીં. જે ઘડીએ સમજાય તે ઘડીએ સુધારી લેવાની. જે ભૂલો નથી સુધારવામાં આવતી તે જેમજેમ વખત જાય તેમતેમ વધુ નુકસાનકારક પુરવાર થતી જતી હોય છે.
પ્રેમ જેવું જ માન કે આદરનું છે. માન પામવાની લાગણી અને આદર આપવાની ઇચ્છા આ બેઉ એક સિક્કાની બે બાજુઓ છે. આપણને માન મેળવવું ગમે છે, માન મેળવીને કેવું લાગશે એની ખબર છે. એટલે આપણે બીજાઓને માન આપીને એમનામાં રહેલી એવી લાગણીને સંતોષવા હંમેશાં તત્પર હોઈએ છીએ. પણ આ તત્પરતામાં કેટલીય વખત આપણે કુપાત્રને આદર આપતાં થઈ જઈએ છીએ. અંદરખાનેથી આપણો સ્વાર્થ હોય, ઘણી વખત કે આમને માન આપીશું તો આપણે એમની ગૂડ બુક્સમાં રહીશું અને એવું થશે તો વખત આવ્યે એમનો ઉપયોગ કરી શકીશું.
માન આપવાની લાગણી પર પણ કંટ્રોલ રાખવો. જેને ને તેને માન આપવાની જરૂર નથી. એનો અર્થ એ નથી કે બધાનું અપમાન કરતાં ફરો. બધાની સાથે વિવેકથી જ વર્તવાનું હોય. દુશ્મન સાથે કે ન ગમતી વ્યક્તિ સાથે પણ વિવેકથી વર્તવાનું હોય. તમારી જિંદગીમાં કોઈએ તમારું ઘણું બધું બગાડયું હોય એવી હરામી, નફ્ફટ કે બદમાશ વ્યક્તિ મળી જાય તો એની સાથે પણ સૌજન્યતાથી અને વિવેકથી જ વર્તવાનું હોય. તમારો વિવેક, તમારી સૌજન્યતા એ તમારી પર્સનાલિટીનો એક અનિવાર્ય હિસ્સો છે, એને દંભનું ઔલેબલ ન અપાય. દંભ એક આખી અલગ જ ચીજ છે.
માન જ્યારે ગલત વ્યક્તિઓને આપવા માંડીએ છીએ ત્યારે આપણી આસપાસના લોકોમાં આપણી કિંમત ઉઘાડી પડી જતી હોય છે. તમારા ટૂંકા સ્વાર્થ ખાતર તમે અમુક વ્યક્તિઓને ખૂબ લળીલળીને સલામ ભરતા હોવ છો ત્યારે તમારું એ છીછરાપણું સામેની વ્યક્તિ જ નહીં, આસપાસની તમામ વ્યક્તિઓ પારખી જતી હોય છે. તમે જિંદગીમાં કોનેકોને દુશ્મન બનાવ્યા છે, કોનીકોની સાથે સંબંધો બાંધ્યા નથી કે રાખ્યા નથી અને કેવા લોકોને તમે ક્યારેય નજીક આવવા દેવાના નથી એ સઘળાના સરવાળા પરથી તમારા વ્યક્તિત્વનાં લેખાંજોખાં થતાં હોય છે. એ જ રીતે તમે કેવી વ્યક્તિઓને માનને પાત્ર ગણો છો એ વાત પણ નક્કી કરે છે કે તમારામાં ઊંડાણ છે કે પછી તમે હજુય છીછરા પાણીમાં છબછબિયાં કરો છો.
સાયલન્સ પ્લીઝ!
સારું કે ખરાબ તમે કરેલું કોઈપણ કર્મ ક્યારેય ભૂંસાતું નથી.
– મહાભારત
*******************
તમને સિક્યોર્ડ લાઈફ ગમે કે ઈન્સિક્યોર્ડ
તડકભડક : સૌરભ શાહ
નવલકથાનું વાંચન રોમાંચક છે. કલ્પનાનું ઉડ્ડયન અફાટ છે એનો પુરાવો નવલકથા છે. સિનેમાના પડદા પર દેખાતી કાલ્પનિક દુનિયામાં ઓતપ્રોત થઈ જઈએ છીએ. પાત્રો હસે તો હસીએ છીએ, રડે તો રડીએ છીએ, એમનાં રોમાન્સ-સુખ-દુઃખ સઘળુંય આપણી પર્સનલ લાઈફ સાથે જોડાઈ જાય છે. સિનેમાનું ગીત આપણી ન લખાયેલી રોજનીશીનું પાનું બની જતું હોય છે.
પણ નવલકથા હાથમાં લઈએ છીએ ત્યારે ખબર હોય છે કે એનું છેલ્લું પાનું કેટલામું છે. સિનેમાની શરૂઆતમાં જ સેન્સરનું સર્ટિફિકેટ આપણને કહી દે છે કે આ ખેલ કુલ કેટલા કલાક, કેટલી મિનિટ સુધી ચાલવાનો છે. નવલકથાની, સિનેમાની રોમાંચયાત્રાનો અંત પહેલેથી જ લખાયેલો હોય છે. જિંદગીની રોમાંચયાત્રા સીમિત નથી હોતી. એનો અંત ક્યારે આવવાનો છે એની જાણ તમને કોઈ ઘડિયાળ, કોઈ કેલેન્ડર દ્વારા થતી નથી. જિંદગીની આ નિઃસીમ રોમાંચયાત્રાને નવલકથા-સિનેમા કરતાં પણ અનેકગણી માણી શકાય એમ છે પણ આપણે એની સીમા વિહીનતાને અસલામતી ગણી બેસીએ છીએ. જીવન તો આજે છે ને કાલે નથી એવું કહીને એ અસલામતીને સલામતીમાં પલટી નાંખવા આખી જિંદગી ફાંફાં મારતા રહીએ છીએ અને પછી પણ ફફડતા રહીએ છીએઃ પાછલી ઉંમરે મારી પાસે પૈસા નહીં હોય તો? મને કોઈ અસાધ્ય બીમારી થઈ જશે તો? મારી દીકરીનો સંસાર ઠીક નહીં ચાલે તો? દીકરાને વેપારમાં ખોટ આવી તો? છેલ્લા દિવસોમાં મારાં કુટુંબીજનો-મિત્રો-ચાહકો-ઓળખીતાઓ મારી સાથે નહીં હોય તો? મેં કરેલા ઈન્વેસ્ટમેન્ટની વેલ્યૂ ઘટી જશે તો?
આપણે દિવસરાત આ કે આવી અસલામતીઓથી પીડાતા રહીએ છીએ અને એ અસલામતીઓને દૂર કરીને સલામત થઈ જવાના પ્રયત્નોમાં વધુ ને વધુ ડરીને જીવતાં થઈ જઈએ છીએ. તમારી જિંદગી અંબાણી-બચ્ચન કે બિલ ગેટ્સ જેવી ભલે ન હોય. પણ એ તમારી છે.
જગતની શ્રેષ્ઠતમ નવલકથા કરતાં કે દુનિયાની ટોપ ટેન ફિલ્મોની યાદીમાં હોઈ શકે એવી ફિલ્મ કરતાં અનેકગણી રોમાંચક છે-જો તમે એની અસલામતીને માણી શકો તો. જો તમે એ અસલામતીને સલામતી બનાવી દેવાના ચક્કરમાં ન પડો તો. લાઈફમાં સિક્યોરિટી હોવી જોઈએ-આના જેવું બદમાશ વાક્ય એકેય નથી. માણસ સિક્યોરિટી મેળવવા પ્રેમમાં પડે છે, લગ્ન કરે છે, બાળકો પેદા કરે છે, દિવસરાત કમાય છે, ટૂંકું ટૂંકું જીવીને લાંબીલાંબી બચતો કરવાના પ્રયત્નો કરે છે, તમાચો મારીને ગાલ લાલ રાખીને જીવતાં શીખવાની કોશિશ કરે છે, અમુક ઈન્શ્યોરન્સ અને તમુક ઈન્વેસ્ટમેન્ટની સલાહ આપતા દલાલોની જાળમાં ફસાય છે, પોતાનાં ડ્રીમ્સ સાકાર કરવાને બદલે ‘જે કંઈ કરું છું તે મારા ફેમિલી માટે કરું છું’ એવા વહેમમાં રહીને પોતાની ભ્રમણાઓને પોષતો રહે છે અને એક દિવસ આંખ ઊઘડે ત્યારે સમજાય છે કે જિંદગી તો સાવ રસકસ વિનાની થઈ ગઈ છે. જે જિંદગી જીવવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે એમાં ભરપૂર રોમાંચ હતો એ જિંદગી હવે સાવ ફિક્કી લાગવા માંડી છે. જૂનાં વર્ષો ફરી જીવવા મળે તો હું જુદી રીતે જીવું એવી લાગણી થવા માંડે ત્યારે માનવું કે કુદરતે આપેલી બક્ષિસને તમે વેડફી નાખી છે. જે બોલ પર તમે આઉટ થઈ ગયા એને સહેજ જુદી રીતે બેટ પર લીધો હોત તો સિક્સર મળી હોત એવો વિચાર કરતાં કરતાં પેવેલિયન તરફ જઈ રહેલા ક્રિકેટર જેવી તમારી દશા છે. રમાઈ ચૂકેલા બોલ પર અફસોસ કરવાનો કોઈ અર્થ નથી. એ ભૂલમાંથી જે શીખવાનું હતું તે શીખી લઈને નવી ઈનિંગ્સ માટે તૈયારી કરવાનો આ વખત છે.
જે થવાનું હતું તે થઈ ગયું. અહીં પૂર્ણવિરામ. એને વાગોળ્યા કરવાનો કોઈ અર્થ નથી. જૂની સિદ્ધિઓને પણ નહીં અને જૂની નિષ્ફળતાઓને પણ નહીં. એ બધો ભૂતકાળ છે. તમારી પાસે ચોઈસ છે. એને ખભા પર ઊંચકીને આગળ ચાલવું કે એને ત્યાં જ મૂકીને આગળ વધી જવું. ગમતા ભૂતકાળનો પણ ભાર હોય છે. એનું વજન હવે પછીની તમારી ગતિને ઘટાડી નાખશે. કોઈ ભાર વિના ર્સ્ફૂિત સાથે આગળ વધવું હશે તો ભૂતકાળને ત્યાંનો ત્યાં મૂકી દેવો પડશે.
લાખ પ્રયત્નો કરીશું તો પણ ભવિષ્ય માટેની અસલામતી રહેવાની જ છે. જિંદગીનું બીજું નામ જ અનિશ્ચિતતા છે અને જ્યાં અનિશ્ચિતતા છે ત્યાં અસલામતી હોવાની જ છે. નિશ્ચિત માત્ર એક જ છે – મોત. સલામતી મોત છે.
પણ કોણ જાણે કોઈકે આપણને ભરાવી દીધું છે કે જિંદગી સિક્યોર્ડ હોવી જોઈએ, જિંદગીમાં નિશ્ચિત થઈને જીવવું હશે તો સલામતી હોવી જોઈએ. લાઈફ ઈન્સ્યોરન્સ વેચવાવાળાઓએ આવું ભરાવ્યું! કે પછી ડોક્ટરો-ફાર્માસ્યુટિક્લ કંપનીઓ અને હોસ્પિટલોએ? કે પછી બિલ્ડરોએ? ખબર નથી. આ સિવાય પણ બીજા ઘણા લોકો હશે જેમણે પોતાનો ધંધો સલામત રહે એ માટે આપણને અસલામતીનો ડર દેખાડયો.
જે નિઃસીમ છે, જેનો કોઈ અંત નથી દેખાતો એનું સૌંદર્ય તમે માણ્યું છે. ચાહે એ દરિયો હોય કે આકાશ. જિંદગીની નિઃસીમતાએ જ તમને ડરાવ્યા છે. રાધર, તમને ડરાવવામાં આવ્યા છે. જન્મથી તમે એવા નહોતા. દરેક વર્ષગાંઠે એક એક મીણબત્તી વધારે ગોઠવાતી ગઈ અને એને ફૂંક મારી મારીને તમે ઓલવતા થઈ ગયા અને મનમાં અસલામતી પ્રવેશતી ગઈ- આ જ રીતે એક દિવસ ઓલવાઈ જઈશું. હવે દીવો ટ્રાય કરજો, મીણબત્તી નહીં. જેટલાં વર્ષ પૂરાં કરો છો એટલાં દીવડાં જાતે પ્રગટાવવાનાં. જેમજેમ મોટા થતા જશો તેમતેમ પ્રકાશ વધતો જશે. અને સૌથી વધુ ઝગમગાટ મૃત્યુદિવસ પહેલાંની વર્ષગાંઠે હશે.
જીવવું તો આ રીતે જીવવું. વધતા જતા પ્રકાશ સાથે. આપણને અજવાળે અને બીજાઓને ઉજાસ આપે.
ટ્વેન્ટી ટ્વેન્ટીમાં કેવી રીતે જીવવું છે, શું કરવું છે અને શું નથી કરવું, કેટલી બેફિકરાઈથી જીવવું છે અને કયા કયા બોજ વિના જીવવું છે, કોની કોની સાથે જીવવું છે અને કોના કોનાથી દૂર રહીને જીવવું છે એ બધું જો હજુય નક્કી ન કર્યું હોય તો નવા વર્ષનો પ્રથમ વીક એન્ડ પૂરો થાય એ પહેલાં નક્કી કરી લો અને અસલામતીમાં જીવવાની મઝા ચાખતાં થઈ જાઓ એવી શુભેચ્છા. વિક્રમના નવા વર્ષની જેમ ઈશુનું નવું વર્ષ પણ સૌના માટે આશીર્વાદોની વર્ષા લઈને આવે એવી સર્જનહારને બે હાથ જોડીને પ્રાર્થના.
પાન બનાર્સવાલા
હું તો હંમેશ માનતો આવ્યો છું કે આકાશ તરફ જોતાં રહીશું તો પાંખો ફૂટવાની જ છે.
ગુસ્તાવ ફ્લોબેર
(ફ્રેન્ચ નવલકથાકાર)
**********************
" ફૂલની માફક ખીલી જવાનું,
ખુદ્દારીથી જીવી જવાનું .
રીસાવાનું રાખ્યું છે , પણ
એક ઘડીમાં રીઝી જવાનું.
ધીરે ધીરે મક્કમતાથી
જીવન જીવતાં શીખી જવાનું.
દિલ ઈન્કારે જે કરવાનું
ત્યાંથી પાછા વળી જવાનું.
સત્કર્મો ને સંસ્કારોથી
ક્યાંક કોઈને ગમી જવાનું.
બીજાને અડચણ લાગે તો
તુર્તજ ત્યાંથી ખસી જવાનું.
નિત્ય મળે ના સમથળ રસ્તો,
ઢાળ ઉપર પણ ચઢી જવાનું.
ઊગવાનું ભરપૂર સવારે ,
સાંજ પડે ત્યાં ઢળી જવાનું.
જીવન નાજુક વસ્તર છે,
તૂટે ત્યાં ત્યાં સીવી જવાનું.
🌹Good morning 🌹
***********************
8 short stories!
(1) Those who had coins, enjoyed the rain. Those who had notes, were busy looking for shelter.
(2) Man and God both met somewhere. Both exclaimed, "My creator!"
(3) He asked, "Are you a Hindu or Muslim?" The response came, "I am hungry!".
(4) The fool didn't know it was impossible. So he did it.
(5) "Wrong number," said a familiar voice.
(6) What if God asks you after you die, "So how was heaven?"
(7) They told me that to make her fall in love I had to make her laugh. But every time she laughs, I am the one who falls in love.
(8) We don't make friends anymore: We Add them nowadays!
*****************
नदारद = गायब
आया दौर फ्लैट कल्चर का,
देहरी, आंगन, धूप नदारद।
हर छत पर पानी की टंकी,
ताल, तलैया, कूप नदारद।।
लाज-शरम चंपत आंखों से,
घूँघट वाला रूप नदारद।
पैकिंग वाले चावल, दालें,
डलिया,चलनी, सूप नदारद।।
🤨🤨
बढ़ीं गाड़ियां, जगह कम पड़ी,
सड़कों के फुटपाथ नदारद।
लोग हुए मतलबपरस्त सब,
मदद करें वे हाथ नदारद।।
मोबाइल पर चैटिंग चालू,
यार-दोस्त का साथ नदारद।
बाथरूम, शौचालय घर में,
कुआं, पोखरा बाथ नदारद।।
🤨🤨
हरियाली का दर्शन दुर्लभ,
कोयलिया की कूक नदारद।
घर-घर जले गैस के चूल्हे,
चिमनी वाली फूंक नदारद।।
मिक्सी, लोहे की अलमारी,
सिलबट्टा, संदूक नदारद।
मोबाइल सबके हाथों में,
विरह, मिलन की हूक नदारद।।
🤨🤨
बाग-बगीचे खेत बन गए,
जामुन, बरगद, रेड़ नदारद।
सेब, संतरा, चीकू बिकते
गूलर, पाकड़ पेड़ नदारद।।
ट्रैक्टर से हो रही जुताई,
जोत-जात में मेड़ नदारद।
रेडीमेड बिक रहा ब्लैंकेट,
पालों के घर भेड़ नदारद।।
🤨🤨
लोग बढ़ गए, बढ़ा अतिक्रमण,
जुगनू, जंगल, झाड़ नदारद।
कमरे बिजली से रोशन हैं,
ताखा, दियना, टांड़ नदारद।।
चावल पकने लगा कुकर में,
बटलोई का मांड़ नदारद।
कौन चबाए चना-चबेना,
भड़भूजे का भाड़ नदारद।।
🤨🤨
पक्के ईंटों वाले घर हैं,
छप्पर और खपरैल नदारद।
ट्रैक्टर से हो रही जुताई,
दरवाजे से बैल नदारद।।
बिछे खड़ंजे गली-गली में,
धूल धूसरित गैल नदारद।
चारे में भी मिला केमिकल,
गोबर से गुबरैल नदारद।।
🤨🤨
शर्ट-पैंट का फैशन आया,
धोती और लंगोट नदारद।
खुले-खुले परिधान आ गए,
बंद गले का कोट नदारद।।
आँचल और दुपट्टे गायब,
घूंघट वाली ओट नदारद।
महंगाई का वह आलम है,
एक-पांच के नोट नदारद।।
🤨🤨
लोकतंत्र अब भीड़तंत्र है,
जनता की पहचान नदारद।
कुर्सी पाना राजनीति है,
नेता से ईमान नदारद।।
गूगल विद्यादान कर रहा,
मास्टर का सम्मान नदारद।
January 1, 2020
લાઉડમાઉથ : સૌરભ શાહ
ઉપકાર કે દયાની જેમ માયા કે પ્રેમની ભાવના પણ માણસમાં ઠાંસીઠાંસીને ભરેલી હોય છે અને એને ઠાલવવા માટે આપણે સદા તત્પર હોઈએ છીએ. કેટલીક વખત એવું બનતું હોય છે કે પ્રેમની લાગણી ઠાલવવાની આપણને એટલી બધી ઉતાવળ હોય છે, તીવ્ર હાજત હોય છે કે આપણી આજુબાજુમાં જે કોઈ વ્યક્તિ દેખાઈ એની પાસે જઈને આપણે આપણી આ લાગણી ઠાલવી દેતા હોઈએ છીએ- પાત્રતા કે કુપાત્રતાનો વિચાર પણ નથી કરતા.
ભૂખ લાગે ત્યારે આપણામાં એટલી સમજ તો હોય છે કે વાસી, ઊતરી ગયેલી, બેસ્વાદ અને એટલે તબિયત માટે હાનિકારક હોય એવો ખોરાક ન ખાવો જોઈએ. થોડીક રાહ જોઈને પણ આપણે તાજો સ્વાદિષ્ટ ખોરાક ખાઈએ છીએ. ક્યારેક એવો પૌષ્ટિક ખોરાક ન મળે તો અડધા ભૂખ્યા રહીને ચલાવીએ છીએ પણ વાસી કે ઉકરડામાં પડેલો ખોરાક તો હરગિજ નથી શોધતા.
પ્રેમની ભૂખ હોય – પ્રેમ પામવાની કે પ્રેમ આપવાની, આ બેઉ ભૂખ વાસ્તવમાં તો એક સિક્કાની બે બાજુઓ છે અને એકસરખી તીવ્રતાવાળી છે, આ ભૂખને સંતોષવા આપણે ધીરજ રાખતા નથી. નજીકમાં કે ઓળખાણમાં કે સહેજ નજર કરતાંમાં જે કોઈ સારું પાત્ર દેખાય તે આપણને તે વખતે ઘણું બધું સારું પાત્ર લાગવા માંડે છે. એના ઉપરછલ્લા પ્લસ માઈનસની ગણતરી કરીને આપણે મનને મનાવી લઈએ છીએ કે રાજાને ગમી તે રાણી. એ સ્ત્રી કે પુરુષ સાથે પ્રેમના બંધનમાં બંધાઈને (ક્યારેક ફસાઈને, સામે ચાલીને ફસાઈને) આપણે આપણી જાતને ભ્રમણામાં રાખતા હોઈએ છીએ કે આ પ્રેમબંધનની જોડી તો અગાઉથી ભગવાને નક્કી કરી રાખેલી હોય છે. હિન્દી ફિલ્મો-નવલકથાઓ આ ભ્રમણાને પોષતી રહે છે. મેરેજીસ આર મેઈડ ઈન હેવન જેવા રૂપાળા રૂઢિપ્રયોગને આપણે વૈજ્ઞાનિક સત્ય માની બેઠા હોઈએ છીએ એટલે કમિટ કર્યા પછી આપણી ભૂલ સમજાય તો પણ આપણે આપણી જાત આગળ એ ભૂલ કબૂલ કરતા નથી. કબૂલ કરવાની હિંમત આવે તો પણ એટલી મોડી આવે અને ત્યારે ખૂબ મોડું થઈ ચૂક્યું હોય છે.
ટીનએજ સંતાનોને સમજાવવું જોઈએ કે પ્રેમ પામવાની અને પ્રેમ ઠાલવવાની લાગણીઓ સાહજિક છે અને એનો આવેશ ઘણો તીવ્ર હોય છે. ભૂખ લાગે ત્યારે કોઈ સારી જગ્યા શોધીને નિરાંતે જમી લઈએ છીએ ત્યારે ન તો આપણે એ રેસ્ટોરાંના માલિક બનવાનાં સપનાં જોઈએ છીએ, ન એવું નક્કી કરીએ છીએ કે હવે આખી જિંદગી આ જ જગ્યાએ ખાવું છે, આ સિવાયની બીજી કોઈ જગ્યાએ નથી ખાવું.
પ્રેમ પામવા કે પ્રેમ ઠાલવવા માટેનું પાત્ર જોતાંવેંત મળી જાય, લવ એટ ફર્સ્ટ સાઈટ જેવું થઈ જાય તો મોટાભાગે માનવું કે આ આવેશમય ઉતાવળિયા પગલાથી જે નુકસાન થવાનું છે એના હપ્તા તમારે આખી જિંદગી ભરવાના છે અને તે પણ તમાચો મારીમારીને ગાલ લાલ રાખતાં રાખતાં ભરવાના છે.
આપણે જો એટલું સમજીએ અને આપણી નવી જનરેશનને એટલું સમજાવી શકીએ કે પ્રેમ પામવા કે ઠાલવવાની તીવ્ર લાગણીને સંતોષવા માટે ધીરજ રાખવાની જરૂર છે તો આપણે જે ભૂલનાં પરિણામો ભોગવવાં પડે છે એમાંથી એ બચી જશે. પ્રેમ એક કલ્પના છે, બહુ બહુ તો એક અહેસાસ છે. જ્યારે પ્રેમની અભિવ્યક્તિ પછી થતું સ્વૈચ્છિક જોડાણ એક અનિવાર્ય બંધન છે અને એ બંધન હન્ડ્રેડ પર્સેન્ટ દુનિયાના ભૌતિક વ્યવહારો સાથે સંકળાયેલું છે. કલ્પનાઓ અને અહેસાસોથી આખી જિંદગી નીકળવવાની નથી, વ્યવહારો તો છેલ્લા શ્વાસ સુધી સાથે રહેવાના છે. જે વ્યક્તિ આટલું સમજે છે એ ઉતાવળિયું પગલું ભરવાને બદલે ધીરજ રાખે છે અને એ ધીરજનું મીઠું ફળ ન મળે ત્યાં સુધી કામચલાઉ ઉપાયોથી કલ્પના તથા વ્યવહાર વચ્ચેનું બેલેન્સ જાળવી લે છે.
પાયાની વાત એટલી સમજવાની કે જે લાગણી કે જે અહેસાસ પરમેનન્ટ નથી તેની અભિવ્યક્તિ કરીને કાયમી બંધનમાં જોડાઈને એને વ્યવહારમાં લાવવાની ઉતાવળ કરવી નહીં અને જેવું સમજાય કે ઉતાવળિયું પગલું ભરાઈ ગયું છે તો તરત જ એ ભૂલ સુધારી લેવાની. કોઈપણ ભૂલ સુધારવાનો નિર્ણય લેવાનો સમય વીતી ગયો છે એવું માનવું નહીં. જે ઘડીએ સમજાય તે ઘડીએ સુધારી લેવાની. જે ભૂલો નથી સુધારવામાં આવતી તે જેમજેમ વખત જાય તેમતેમ વધુ નુકસાનકારક પુરવાર થતી જતી હોય છે.
પ્રેમ જેવું જ માન કે આદરનું છે. માન પામવાની લાગણી અને આદર આપવાની ઇચ્છા આ બેઉ એક સિક્કાની બે બાજુઓ છે. આપણને માન મેળવવું ગમે છે, માન મેળવીને કેવું લાગશે એની ખબર છે. એટલે આપણે બીજાઓને માન આપીને એમનામાં રહેલી એવી લાગણીને સંતોષવા હંમેશાં તત્પર હોઈએ છીએ. પણ આ તત્પરતામાં કેટલીય વખત આપણે કુપાત્રને આદર આપતાં થઈ જઈએ છીએ. અંદરખાનેથી આપણો સ્વાર્થ હોય, ઘણી વખત કે આમને માન આપીશું તો આપણે એમની ગૂડ બુક્સમાં રહીશું અને એવું થશે તો વખત આવ્યે એમનો ઉપયોગ કરી શકીશું.
માન આપવાની લાગણી પર પણ કંટ્રોલ રાખવો. જેને ને તેને માન આપવાની જરૂર નથી. એનો અર્થ એ નથી કે બધાનું અપમાન કરતાં ફરો. બધાની સાથે વિવેકથી જ વર્તવાનું હોય. દુશ્મન સાથે કે ન ગમતી વ્યક્તિ સાથે પણ વિવેકથી વર્તવાનું હોય. તમારી જિંદગીમાં કોઈએ તમારું ઘણું બધું બગાડયું હોય એવી હરામી, નફ્ફટ કે બદમાશ વ્યક્તિ મળી જાય તો એની સાથે પણ સૌજન્યતાથી અને વિવેકથી જ વર્તવાનું હોય. તમારો વિવેક, તમારી સૌજન્યતા એ તમારી પર્સનાલિટીનો એક અનિવાર્ય હિસ્સો છે, એને દંભનું ઔલેબલ ન અપાય. દંભ એક આખી અલગ જ ચીજ છે.
માન જ્યારે ગલત વ્યક્તિઓને આપવા માંડીએ છીએ ત્યારે આપણી આસપાસના લોકોમાં આપણી કિંમત ઉઘાડી પડી જતી હોય છે. તમારા ટૂંકા સ્વાર્થ ખાતર તમે અમુક વ્યક્તિઓને ખૂબ લળીલળીને સલામ ભરતા હોવ છો ત્યારે તમારું એ છીછરાપણું સામેની વ્યક્તિ જ નહીં, આસપાસની તમામ વ્યક્તિઓ પારખી જતી હોય છે. તમે જિંદગીમાં કોનેકોને દુશ્મન બનાવ્યા છે, કોનીકોની સાથે સંબંધો બાંધ્યા નથી કે રાખ્યા નથી અને કેવા લોકોને તમે ક્યારેય નજીક આવવા દેવાના નથી એ સઘળાના સરવાળા પરથી તમારા વ્યક્તિત્વનાં લેખાંજોખાં થતાં હોય છે. એ જ રીતે તમે કેવી વ્યક્તિઓને માનને પાત્ર ગણો છો એ વાત પણ નક્કી કરે છે કે તમારામાં ઊંડાણ છે કે પછી તમે હજુય છીછરા પાણીમાં છબછબિયાં કરો છો.
સાયલન્સ પ્લીઝ!
સારું કે ખરાબ તમે કરેલું કોઈપણ કર્મ ક્યારેય ભૂંસાતું નથી.
– મહાભારત
*******************
તમને સિક્યોર્ડ લાઈફ ગમે કે ઈન્સિક્યોર્ડ
તડકભડક : સૌરભ શાહ
નવલકથાનું વાંચન રોમાંચક છે. કલ્પનાનું ઉડ્ડયન અફાટ છે એનો પુરાવો નવલકથા છે. સિનેમાના પડદા પર દેખાતી કાલ્પનિક દુનિયામાં ઓતપ્રોત થઈ જઈએ છીએ. પાત્રો હસે તો હસીએ છીએ, રડે તો રડીએ છીએ, એમનાં રોમાન્સ-સુખ-દુઃખ સઘળુંય આપણી પર્સનલ લાઈફ સાથે જોડાઈ જાય છે. સિનેમાનું ગીત આપણી ન લખાયેલી રોજનીશીનું પાનું બની જતું હોય છે.
પણ નવલકથા હાથમાં લઈએ છીએ ત્યારે ખબર હોય છે કે એનું છેલ્લું પાનું કેટલામું છે. સિનેમાની શરૂઆતમાં જ સેન્સરનું સર્ટિફિકેટ આપણને કહી દે છે કે આ ખેલ કુલ કેટલા કલાક, કેટલી મિનિટ સુધી ચાલવાનો છે. નવલકથાની, સિનેમાની રોમાંચયાત્રાનો અંત પહેલેથી જ લખાયેલો હોય છે. જિંદગીની રોમાંચયાત્રા સીમિત નથી હોતી. એનો અંત ક્યારે આવવાનો છે એની જાણ તમને કોઈ ઘડિયાળ, કોઈ કેલેન્ડર દ્વારા થતી નથી. જિંદગીની આ નિઃસીમ રોમાંચયાત્રાને નવલકથા-સિનેમા કરતાં પણ અનેકગણી માણી શકાય એમ છે પણ આપણે એની સીમા વિહીનતાને અસલામતી ગણી બેસીએ છીએ. જીવન તો આજે છે ને કાલે નથી એવું કહીને એ અસલામતીને સલામતીમાં પલટી નાંખવા આખી જિંદગી ફાંફાં મારતા રહીએ છીએ અને પછી પણ ફફડતા રહીએ છીએઃ પાછલી ઉંમરે મારી પાસે પૈસા નહીં હોય તો? મને કોઈ અસાધ્ય બીમારી થઈ જશે તો? મારી દીકરીનો સંસાર ઠીક નહીં ચાલે તો? દીકરાને વેપારમાં ખોટ આવી તો? છેલ્લા દિવસોમાં મારાં કુટુંબીજનો-મિત્રો-ચાહકો-ઓળખીતાઓ મારી સાથે નહીં હોય તો? મેં કરેલા ઈન્વેસ્ટમેન્ટની વેલ્યૂ ઘટી જશે તો?
આપણે દિવસરાત આ કે આવી અસલામતીઓથી પીડાતા રહીએ છીએ અને એ અસલામતીઓને દૂર કરીને સલામત થઈ જવાના પ્રયત્નોમાં વધુ ને વધુ ડરીને જીવતાં થઈ જઈએ છીએ. તમારી જિંદગી અંબાણી-બચ્ચન કે બિલ ગેટ્સ જેવી ભલે ન હોય. પણ એ તમારી છે.
જગતની શ્રેષ્ઠતમ નવલકથા કરતાં કે દુનિયાની ટોપ ટેન ફિલ્મોની યાદીમાં હોઈ શકે એવી ફિલ્મ કરતાં અનેકગણી રોમાંચક છે-જો તમે એની અસલામતીને માણી શકો તો. જો તમે એ અસલામતીને સલામતી બનાવી દેવાના ચક્કરમાં ન પડો તો. લાઈફમાં સિક્યોરિટી હોવી જોઈએ-આના જેવું બદમાશ વાક્ય એકેય નથી. માણસ સિક્યોરિટી મેળવવા પ્રેમમાં પડે છે, લગ્ન કરે છે, બાળકો પેદા કરે છે, દિવસરાત કમાય છે, ટૂંકું ટૂંકું જીવીને લાંબીલાંબી બચતો કરવાના પ્રયત્નો કરે છે, તમાચો મારીને ગાલ લાલ રાખીને જીવતાં શીખવાની કોશિશ કરે છે, અમુક ઈન્શ્યોરન્સ અને તમુક ઈન્વેસ્ટમેન્ટની સલાહ આપતા દલાલોની જાળમાં ફસાય છે, પોતાનાં ડ્રીમ્સ સાકાર કરવાને બદલે ‘જે કંઈ કરું છું તે મારા ફેમિલી માટે કરું છું’ એવા વહેમમાં રહીને પોતાની ભ્રમણાઓને પોષતો રહે છે અને એક દિવસ આંખ ઊઘડે ત્યારે સમજાય છે કે જિંદગી તો સાવ રસકસ વિનાની થઈ ગઈ છે. જે જિંદગી જીવવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે એમાં ભરપૂર રોમાંચ હતો એ જિંદગી હવે સાવ ફિક્કી લાગવા માંડી છે. જૂનાં વર્ષો ફરી જીવવા મળે તો હું જુદી રીતે જીવું એવી લાગણી થવા માંડે ત્યારે માનવું કે કુદરતે આપેલી બક્ષિસને તમે વેડફી નાખી છે. જે બોલ પર તમે આઉટ થઈ ગયા એને સહેજ જુદી રીતે બેટ પર લીધો હોત તો સિક્સર મળી હોત એવો વિચાર કરતાં કરતાં પેવેલિયન તરફ જઈ રહેલા ક્રિકેટર જેવી તમારી દશા છે. રમાઈ ચૂકેલા બોલ પર અફસોસ કરવાનો કોઈ અર્થ નથી. એ ભૂલમાંથી જે શીખવાનું હતું તે શીખી લઈને નવી ઈનિંગ્સ માટે તૈયારી કરવાનો આ વખત છે.
જે થવાનું હતું તે થઈ ગયું. અહીં પૂર્ણવિરામ. એને વાગોળ્યા કરવાનો કોઈ અર્થ નથી. જૂની સિદ્ધિઓને પણ નહીં અને જૂની નિષ્ફળતાઓને પણ નહીં. એ બધો ભૂતકાળ છે. તમારી પાસે ચોઈસ છે. એને ખભા પર ઊંચકીને આગળ ચાલવું કે એને ત્યાં જ મૂકીને આગળ વધી જવું. ગમતા ભૂતકાળનો પણ ભાર હોય છે. એનું વજન હવે પછીની તમારી ગતિને ઘટાડી નાખશે. કોઈ ભાર વિના ર્સ્ફૂિત સાથે આગળ વધવું હશે તો ભૂતકાળને ત્યાંનો ત્યાં મૂકી દેવો પડશે.
લાખ પ્રયત્નો કરીશું તો પણ ભવિષ્ય માટેની અસલામતી રહેવાની જ છે. જિંદગીનું બીજું નામ જ અનિશ્ચિતતા છે અને જ્યાં અનિશ્ચિતતા છે ત્યાં અસલામતી હોવાની જ છે. નિશ્ચિત માત્ર એક જ છે – મોત. સલામતી મોત છે.
પણ કોણ જાણે કોઈકે આપણને ભરાવી દીધું છે કે જિંદગી સિક્યોર્ડ હોવી જોઈએ, જિંદગીમાં નિશ્ચિત થઈને જીવવું હશે તો સલામતી હોવી જોઈએ. લાઈફ ઈન્સ્યોરન્સ વેચવાવાળાઓએ આવું ભરાવ્યું! કે પછી ડોક્ટરો-ફાર્માસ્યુટિક્લ કંપનીઓ અને હોસ્પિટલોએ? કે પછી બિલ્ડરોએ? ખબર નથી. આ સિવાય પણ બીજા ઘણા લોકો હશે જેમણે પોતાનો ધંધો સલામત રહે એ માટે આપણને અસલામતીનો ડર દેખાડયો.
જે નિઃસીમ છે, જેનો કોઈ અંત નથી દેખાતો એનું સૌંદર્ય તમે માણ્યું છે. ચાહે એ દરિયો હોય કે આકાશ. જિંદગીની નિઃસીમતાએ જ તમને ડરાવ્યા છે. રાધર, તમને ડરાવવામાં આવ્યા છે. જન્મથી તમે એવા નહોતા. દરેક વર્ષગાંઠે એક એક મીણબત્તી વધારે ગોઠવાતી ગઈ અને એને ફૂંક મારી મારીને તમે ઓલવતા થઈ ગયા અને મનમાં અસલામતી પ્રવેશતી ગઈ- આ જ રીતે એક દિવસ ઓલવાઈ જઈશું. હવે દીવો ટ્રાય કરજો, મીણબત્તી નહીં. જેટલાં વર્ષ પૂરાં કરો છો એટલાં દીવડાં જાતે પ્રગટાવવાનાં. જેમજેમ મોટા થતા જશો તેમતેમ પ્રકાશ વધતો જશે. અને સૌથી વધુ ઝગમગાટ મૃત્યુદિવસ પહેલાંની વર્ષગાંઠે હશે.
જીવવું તો આ રીતે જીવવું. વધતા જતા પ્રકાશ સાથે. આપણને અજવાળે અને બીજાઓને ઉજાસ આપે.
ટ્વેન્ટી ટ્વેન્ટીમાં કેવી રીતે જીવવું છે, શું કરવું છે અને શું નથી કરવું, કેટલી બેફિકરાઈથી જીવવું છે અને કયા કયા બોજ વિના જીવવું છે, કોની કોની સાથે જીવવું છે અને કોના કોનાથી દૂર રહીને જીવવું છે એ બધું જો હજુય નક્કી ન કર્યું હોય તો નવા વર્ષનો પ્રથમ વીક એન્ડ પૂરો થાય એ પહેલાં નક્કી કરી લો અને અસલામતીમાં જીવવાની મઝા ચાખતાં થઈ જાઓ એવી શુભેચ્છા. વિક્રમના નવા વર્ષની જેમ ઈશુનું નવું વર્ષ પણ સૌના માટે આશીર્વાદોની વર્ષા લઈને આવે એવી સર્જનહારને બે હાથ જોડીને પ્રાર્થના.
પાન બનાર્સવાલા
હું તો હંમેશ માનતો આવ્યો છું કે આકાશ તરફ જોતાં રહીશું તો પાંખો ફૂટવાની જ છે.
ગુસ્તાવ ફ્લોબેર
(ફ્રેન્ચ નવલકથાકાર)
**********************
" ફૂલની માફક ખીલી જવાનું,
ખુદ્દારીથી જીવી જવાનું .
રીસાવાનું રાખ્યું છે , પણ
એક ઘડીમાં રીઝી જવાનું.
ધીરે ધીરે મક્કમતાથી
જીવન જીવતાં શીખી જવાનું.
દિલ ઈન્કારે જે કરવાનું
ત્યાંથી પાછા વળી જવાનું.
સત્કર્મો ને સંસ્કારોથી
ક્યાંક કોઈને ગમી જવાનું.
બીજાને અડચણ લાગે તો
તુર્તજ ત્યાંથી ખસી જવાનું.
નિત્ય મળે ના સમથળ રસ્તો,
ઢાળ ઉપર પણ ચઢી જવાનું.
ઊગવાનું ભરપૂર સવારે ,
સાંજ પડે ત્યાં ઢળી જવાનું.
જીવન નાજુક વસ્તર છે,
તૂટે ત્યાં ત્યાં સીવી જવાનું.
🌹Good morning 🌹
***********************
8 short stories!
(1) Those who had coins, enjoyed the rain. Those who had notes, were busy looking for shelter.
(2) Man and God both met somewhere. Both exclaimed, "My creator!"
(3) He asked, "Are you a Hindu or Muslim?" The response came, "I am hungry!".
(4) The fool didn't know it was impossible. So he did it.
(5) "Wrong number," said a familiar voice.
(6) What if God asks you after you die, "So how was heaven?"
(7) They told me that to make her fall in love I had to make her laugh. But every time she laughs, I am the one who falls in love.
(8) We don't make friends anymore: We Add them nowadays!
*****************
नदारद = गायब
आया दौर फ्लैट कल्चर का,
देहरी, आंगन, धूप नदारद।
हर छत पर पानी की टंकी,
ताल, तलैया, कूप नदारद।।
लाज-शरम चंपत आंखों से,
घूँघट वाला रूप नदारद।
पैकिंग वाले चावल, दालें,
डलिया,चलनी, सूप नदारद।।
🤨🤨
बढ़ीं गाड़ियां, जगह कम पड़ी,
सड़कों के फुटपाथ नदारद।
लोग हुए मतलबपरस्त सब,
मदद करें वे हाथ नदारद।।
मोबाइल पर चैटिंग चालू,
यार-दोस्त का साथ नदारद।
बाथरूम, शौचालय घर में,
कुआं, पोखरा बाथ नदारद।।
🤨🤨
हरियाली का दर्शन दुर्लभ,
कोयलिया की कूक नदारद।
घर-घर जले गैस के चूल्हे,
चिमनी वाली फूंक नदारद।।
मिक्सी, लोहे की अलमारी,
सिलबट्टा, संदूक नदारद।
मोबाइल सबके हाथों में,
विरह, मिलन की हूक नदारद।।
🤨🤨
बाग-बगीचे खेत बन गए,
जामुन, बरगद, रेड़ नदारद।
सेब, संतरा, चीकू बिकते
गूलर, पाकड़ पेड़ नदारद।।
ट्रैक्टर से हो रही जुताई,
जोत-जात में मेड़ नदारद।
रेडीमेड बिक रहा ब्लैंकेट,
पालों के घर भेड़ नदारद।।
🤨🤨
लोग बढ़ गए, बढ़ा अतिक्रमण,
जुगनू, जंगल, झाड़ नदारद।
कमरे बिजली से रोशन हैं,
ताखा, दियना, टांड़ नदारद।।
चावल पकने लगा कुकर में,
बटलोई का मांड़ नदारद।
कौन चबाए चना-चबेना,
भड़भूजे का भाड़ नदारद।।
🤨🤨
पक्के ईंटों वाले घर हैं,
छप्पर और खपरैल नदारद।
ट्रैक्टर से हो रही जुताई,
दरवाजे से बैल नदारद।।
बिछे खड़ंजे गली-गली में,
धूल धूसरित गैल नदारद।
चारे में भी मिला केमिकल,
गोबर से गुबरैल नदारद।।
🤨🤨
शर्ट-पैंट का फैशन आया,
धोती और लंगोट नदारद।
खुले-खुले परिधान आ गए,
बंद गले का कोट नदारद।।
आँचल और दुपट्टे गायब,
घूंघट वाली ओट नदारद।
महंगाई का वह आलम है,
एक-पांच के नोट नदारद।।
🤨🤨
लोकतंत्र अब भीड़तंत्र है,
जनता की पहचान नदारद।
कुर्सी पाना राजनीति है,
नेता से ईमान नदारद।।
गूगल विद्यादान कर रहा,
मास्टर का सम्मान नदारद।
